Türkiye'de çalışma hayatını düzenleyen temel yasal metin, 4857 sayılı İş Kanunudur. Bu kanun, işçi ve işveren arasındaki ilişkileri, çalışma koşullarını, hak ve yükümlülükleri belirleyerek iş yaşamında adalet ve düzeni sağlamayı amaçlar. 2003 yılında yürürlüğe giren ve Avrupa Birliği uyum sürecinin bir parçası olarak hazırlanan bu kanun, modern iş hukukunun temel taşlarından biridir. İş Kanunu’nun Kapsamı ve Temel Tanımlar 4857 sayılı İş Kanunu, özel sektörde çalışan işçileri ve işverenleri kapsar. Kamu çalışanları ise bu kanunun yerine 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve diğer özel düzenlemelerle korunur. Kanunda öne çıkan bazı temel tanımlar şunlardır: İşçi: Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan, ücret karşılığında hizmet veren kişidir. İşveren: İşçiyi çalıştıran ve ücret ödemekle yükümlü olan gerçek veya tüzel kişidir. İşveren Vekili: İşveren adına işyerini yöneten ve işçiler üzerinde yetki sahibi olan kişidir. İşyeri: İşin yapıldığı ve işçilerin çalıştığı fiziksel alandır. İş Kanunu’nun Temel Düzenlemeleri 1. İş Sözleşmeleri ve Çalışma Süreleri Yazılı sözleşme zorunluluğu: Bir yıl veya daha uzun süreli iş sözleşmeleri yazılı olarak yapılmalıdır. Deneme süresi: En fazla iki ay olabilir. Toplu iş sözleşmeleriyle bu süre dört aya çıkarılabilir. Çağrı üzerine çalışma: Haftalık çalışma süresi en az 20 saattir ve işveren, çalışanı en az dört gün önceden haberdar etmelidir. 2. Çalışma Süreleri ve Fazla Mesai Haftalık çalışma süresi: Standart olarak 45 saattir. Ancak iş sözleşmesiyle bu süre farklı şekilde düzenlenebilir. Fazla çalışma: 45 saati aşan çalışmalar, fazla mesai sayılır ve %50 zamlı ödenir. Fazla süreli çalışma: Haftalık çalışma süresi 45 saatin altında anlaşılmışsa, 45 saate kadar olan çalışmalar %25 zamlı ödenir. 3. Ücret ve Ücretin Korunması Asgari ücret: En geç iki yılda bir belirlenir ve tüm işçiler için geçerlidir. Ücret kesintileri: Aylık ücretin en fazla dörtte biri haczedilebilir. Ücret ödenmemesi: İşçi, 20 gün boyunca ücretini alamazsa iş görmezden gelebilir. 4. İzin ve Dinlenme Hakları Yıllık ücretli izin: 1-5 yıl arası çalışanlar → 14 gün 5-15 yıl arası çalışanlar → 20 gün 15 yıl ve üzeri çalışanlar → 26 gün Mazeret izinleri: Evlenme → 3 gün Eşin doğum yapması → 5 gün Yakın vefatı (anne, baba, eş, çocuk) → 3 gün Engelli çocuğu olanlar → Yılda 10 gün ek izin 5. İş Güvencesi ve İşten Çıkarma Kuralları Kıdem tazminatı: En az bir yıl çalışan işçi, haksız fesih durumunda tazminat alabilir. Toplu işçi çıkarma: Belirli sayıda işçinin işten çıkarılması durumunda özel kurallar uygulanır. Fesih bildirim süreleri: 6 aydan az çalışan → 2 hafta 6 ay-1,5 yıl arası → 4 hafta 1,5 yıl-3 yıl arası → 6 hafta 3 yıl ve üzeri → 8 hafta 6. Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu Özel sektörde: 50+ çalışanı olan işyerleri, %3 engelli çalıştırmalıdır. Kamu sektöründe: 50+ çalışanı olan kurumlar, %4 engelli + %2 eski hükümlü çalıştırmalıdır. İş Kanunu’na Aykırılık ve Yaptırımlar Kanunun ihlal edilmesi durumunda işverenlere idari para cezaları uygulanır. Ayrıca, işçiler İş Mahkemeleri’ne başvurarak haklarını arayabilir. Kıdem tazminatı, fesih bildirim tazminatı ve kötü niyet tazminatı gibi davalarda zamanaşımı süresi 5 yıldır. Sonuç: İş Kanunu Neden Önemli? 4857 sayılı İş Kanunu, hem işçilerin haklarını koruyan hem de işverenlerin yükümlülüklerini düzenleyen temel bir yasadır. Çalışma hayatında adaletin sağlanması, iş barışının korunması ve ekonomik dengenin sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşır. İşçi ve işverenlerin bu kanunu iyi bilmeleri, olası anlaşmazlıkların önlenmesi ve mevzuata uygun bir çalışma düzeni oluşturulması için gereklidir.
